Μια ευκαιρία ενημέρωσης, πρόληψης και ενδυνάμωσης της αναπαραγωγικής υγείας
Η γονιμότητα, ως ικανότητα αναπαραγωγής, αποτελεί σημαντική πτυχή της ανθρώπινης ζωής, συνδεόμενη με την επιθυμία για απόκτηση παιδιών, την οικογενειακή εξέλιξη και, σε ευρύτερο πλαίσιο, τη δημογραφική δυναμική μιας κοινωνίας. Ωστόσο, σήμερα, σχεδόν 1 στα 6 ζευγάρια αντιμετωπίζει δυσκολίες σύλληψης, με τα ποσοστά υπογονιμότητας να αυξάνονται παγκοσμίως. Σε χώρες δε με χαμηλή γεννητικότητα, όπως η Ελλάδα, η υπογονιμότητα επιβαρύνει το ήδη οξυμένο δημογραφικό πρόβλημα. Επομένως, δεν πρόκειται μόνο για ατομικό θέμα υγείας, αλλά για ζήτημα δημόσιας υγείας και κοινωνικής συνοχής, που απαιτεί έγκαιρη διάγνωση, πρόληψη και ισότιμη πρόσβαση στη φροντίδα. Η Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας, μπορεί να αποτελέσει μια ουσιαστική αφορμή για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την αναπαραγωγική υγεία και τους τρόπους διαφύλαξής της.
Η αιτιολογία της υπογονιμότητας είναι πολυπαραγοντική, και μπορεί να πηγάζει από τον ένα από τους δύο συντρόφους ή και τους δύο μαζί: τα σύγχρονα δεδομένα δείχνουν ισομερή συμβολή του άνδρα και της γυναίκας στο πρόβλημα. Κρίσιμος παράγοντας στις σύγχρονες κοινωνίες είναι η τάση μετάθεσης της τεκνοποίησης σε μεγαλύτερες ηλικίες. Στην Ελλάδα, η μέση ηλικία πρώτης εγκυμοσύνης έχει φτάσει πλέον τα 31-32 έτη, ενώ είναι τεκμηριωμένο ότι η γονιμότητα της γυναίκας μειώνεται σημαντικά μετά τα 35. Επίσης, υπάρχουν ενδείξεις ότι και η προχωρημένη πατρική ηλικία μειώνει τις πιθανότητες σύλληψης.
Επιπλέον προκλήσεις θέτει ο σύγχρονος τρόπος ζωής, ο οποίος με τις ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές, την καθιστική ζωή και τους εξοντωτικούς ρυθμούς βλάπτει τη γονιμότητα και των δύο φύλων. Στα ανωτέρω πρέπει να προσθέσουμε βλαπτικές συνήθειες όπως το κάπνισμα και η κατάχρηση του αλκοόλ, αλλά και το υποβαθμισμένο φυσικό περιβάλλον, ιδίως στα αστικά κέντρα, που δρουν άμεσα τοξικά ή/και διαταράσσουν την ορμονική ισορροπία του αναπαραγωγικού συστήματος.
Η υπογονιμότητα μπορεί να εμφανίζεται και στα πλαίσια ιατρικού προβλήματος, όπως είναι στη γυναίκα το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και άλλες ενδοκρινικές παθήσεις που διαταράσσουν την ωορρηξία, η ενδομητρίωση και νοσήματα που εμποδίζουν τη βατότητα των σαλπίγγων και τη δεκτικότητα του ενδομητρίου. Αντίστοιχα, αίτια στον άνδρα, μπορεί να είναι ορμονικές διαταραχές και νοσήματα που προκαλούν δυσλειτουργία των όρχεων ή εμπόδια στην μεταφορά του σπέρματος από τους όρχεις στο γεννητικό σύστημα της γυναίκας. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάποιες καταστάσεις μπορεί να εντάσσονται στα πλαίσια γενετικού νοσήματος, η μη έγκαιρη εντόπιση του οποίου μπορεί να έχει αντίκτυπο στην υγεία των απογόνων. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, που αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα μπορεί να έχουν ευρύτερες επιπτώσεις στην υγεία.
H απάντησή μας ως επιστημονική κοινότητα στο πρόβλημα είναι ότι η υπογονιμότητα δεν είναι αναπόφευκτη! Συχνά, μπορεί να προληφθεί μέσα από την έγκαιρη αναγνώριση του προβλήματος και τις κατάλληλες παρεμβάσεις. Συνιστάται τα ζευγάρια που δεν έχουν συλλάβει να αναζητούν ιατρική βοήθεια:
- μετά από 12 μήνες προσπαθειών εφόσον η γυναίκα είναι <35 ετών χωρίς γνωστά προβλήματα υγείας.
- μετά από 6 μήνες εφόσον η γυναίκα είναι 35–40 ετών
- άμεσα εφόσον η γυναίκα είναι >40 ετών ή ανεξαρτήτως ηλικίας αν κάποιος από τους δύο συντρόφους έχει γνωστό ιατρικό ιστορικό που επηρεάζει τη γονιμότητα.
Η τροποποίηση των βλαπτικών παραγόντων και η διόρθωση προβλημάτων που επιδέχονται θεραπεία μπορεί να αποκαταστήσουν τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος και να αυξήσουν τις πιθανότητες φυσικής σύλληψης.
Ακόμη και στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει αιτιολογική θεραπεία της υπογονιμότητας, η επιστήμη μέσω της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προσφέρει σήμερα ένα ευρύ φάσμα επιλογών, όπως η Ενδομήτρια Σπερματέγχυση (IUI) και η Εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) ή Μικρογονιμοποίηση (ICSI). Στις περιπτώσεις αδυναμίας χρήσης γενετικού υλικού από τους συντρόφους είναι εφικτή η τεκνοποίηση με την χρήση ωαρίων ή σπερματοζωαρίων δότη. Η χώρα μας διαθέτει επιστημονικό προσωπικό υψηλής εξειδίκευσης και ένα από τα πιο προοδευτικά νομοθετικά πλαίσια στον τομέα αυτό.
Η Παγκόσμια Ημέρα Γονιμότητας μάς υπενθυμίζει ότι η γονιμότητα δεν πρέπει να θεωρείται αυτονόητη και ότι η διαφύλαξή της αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα. Η επιστημονική κοινότητα, έχει τα μέσα για την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της υπογονιμότητας. Η Πολιτεία από την πλευρά της οφείλει να στηρίζει έμπρακτα τα άτομα που επιθυμούν να γίνουν γονείς, εξασφαλίζοντας τις κατάλληλες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, και διευκολύνοντας την πρόσβαση σε σύγχρονες υπηρεσίες υγείας.
Η γονιμότητα αφορά όλους μας – και η φροντίδα της είναι επένδυση στο μέλλον.
Επιμέλεια: Δρ. Γεώργιος A. Κανάκης MD, PhD Ενδοκρινολόγος – Κλινικός Ανδρολόγος (ΕΑΑ Cert.) Αν. Διευθυντής Ενδοκρινολογικής Κλινικής & συνεργάτης ΜΙΥΑ, Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών