Ο Ιούλιος είναι μήνας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τις παθήσεις των παραθυρεοειδών αδένων.
Διαταραχές Παραθυρεοειδών Αδένων
Οι παραθυρεοειδείς αδένες (ΠΑ) κατέχουν κεντρική θέση στην ομοιοστασία του ασβεστίου και του φωσφόρου. Εξελικτικά οι ΠΑ αναπτύχθηκαν κατά τη μετάβαση των ειδών από τη θάλασσα στην ξηρά, σε μια προσπάθεια προσαρμογής από ένα περιβάλλον πλούσιο σε ασβέστιο σε ένα νέο περιβάλλον, όπου η πρόσληψη ασβεστίου είναι περιορισμένη. Πρόκειται για τέσσερις συνήθως αδένες, μικρού μεγέθους (4 mm), οι οποίοι εντοπίζονται πίσω από το θυρεοειδή αδένα. Η ύπαρξη τους περιγράφηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Sandstrom, ενώ η λειτουργική σημασία τους στην ομοιοστασία του ασβεστίου επιβεβαιώθηκε από τον Kollip το 1924. Λειτουργικά οι ΠΑ έχουν την ικανότητα να ανιχνεύουν τις μεταβολές του ασβεστίου και να εκκρίνουν την παραθορμόνη (PTH), μια πεπτιδική ορμόνη, η οποία διαθέτει υπερασβεστιαιμικές δράσεις. Ειδικότερα η PTH δρα στα οστά και αυξάνει την απελευθέρωση του ασβεστίου και του φωσφόρου από το σκελετό, στο νεφρό όπου μειώνει την αποβολή του ασβεστίου και αυξάνει αυτή του φωσφόρου, ενώ παράλληλα ενεργοποιεί τη βιταμίνη D σε καλσιτριόλη, η οποία στη συνέχεια αυξάνει την εντερική απορρόφηση ασβεστίου. Κατά συνέπεια όλες οι δράσεις της PTH συντείνουν στη διατήρηση των επιπέδων του ασβεστίου εντός φυσιολογικών ορίων.
Η πλέον συχνή διαταραχή των ΠΑ είναι ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός, η οποία χαρακτηρίζεται από απρόσφορη παραγωγή της PTH, με συνέπεια την υπερασβεστιαιμία. Αποτελεί την 3η πιο συχνή ενδοκρινική νεοπλασία και κατά κανόνα (> 95%) οφείλεται σε αδένωμα ή υπερπλασία των παραθυρεοειδών αδένων. Εμφανίζεται συχνότερα σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, με κύριες εκδηλώσεις την οστεοπόρωση και κατά συνέπεια την αύξηση του κινδύνου καταγμάτων, τη νεφρολιθίαση, ενώ σε σοβαρές μορφές παρατηρούνται εκδηλώσεις από το καρδιαγγειακό και το πεπτικό σύστημα. Η διάγνωση γίνεται με τον κατάλληλο βιοχημικό έλεγχο και χαρακτηρίζεται από υπερασβεστιαιμία, υποφωσφοραιμία και αυξημένα ή απρόσφορα φυσιολογικά επίπεδα PTH. Η αντιμετώπιση είναι κατά κανόνα χειρουργική και οδηγεί σε πλήρη αποκατάσταση. Σε ήπιες μορφές ή σε ιδιαίτερα επιβαρυμένους ασθενείς, μπορεί να χορηγηθούν για την αντιμετώπιση της οστικής νόσου αντιοστεοκλαστικοί παράγοντες, με κύριο εκπρόσωπο τα διφωσφονικά, ενώ για την αντιμετώπιση της υπερασβεστιαιμίας χορηγούνται ασβεστιομιμητικά φάρμακα.
Άλλες διαταραχές των ΠΑ αποτελούν ο δευτεροπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός, νόσος η οποία είναι ιδιαίτερα συχνή και χαρακτηρίζεται από αντιρροπιστική αύξηση της PTH, κατά κανόνα λόγω έλλειψης ασβεστίου (μειωμένη πρόσληψη, δυσαπορρόφηση, ασβεστιουρία) υποβιταμίνωσης D ή έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας. Η αντιμετώπιση συνίσταται στη διόρθωση της αρχικής διαταραχής. Τέλος ο τριτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός παρατηρείται κατά κανόνα σε ασθενείς με τελικού σταδίου νεφρική ανεπάρκεια και αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά ή και χειρουργικά.
Αντίστροφα ο Υποπαραθυρεοειδισμός (ΥΠ), χαρακτηρίζεται από ανεπάρκεια της PTH και είναι κατά κανόνα απότοκος αφαίρεσης των παραθυρεοειδών αδένων μετά από θυρεοειδεκτομή (75% των περιπτώσεων ΥΠ). Άλλες αιτίες αφορούν σε γενετικά σύνδρομα (Σ. Di George, αυτοάνοσο πολυαδενικό σύνδρομο τύπου 1, κλπ.), όπου η εκδήλωση της νόσου είναι πρώιμη. Ο ΥΠ χαρακτηρίζεται βιοχημικά από υποασβεστιαιμία και υπερφωσφοραιμία. Κλινικά οι ασθενείς παρουσιάζουν μουδιάσματα, κράμπες, αρρυθμίες, διαταραχή της συγκέντρωσης, μειωμένη ποιότητα ζωής, ενώ σε σοβαρή υποασβεστιαιμία ή ταχεία εγκατάσταση αυτής μπορεί να προκληθεί τετανία. Οι ασθενείς με ΥΠ διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο νεφρικών επιπλοκών συνεπεία της συμβατικής θεραπείας, καρδιαγγειακών συμβαμάτων, λοιμώξεων, καταρράκτη και διαταραχών από το κεντρικό νευρικό σύστημα. Θεραπευτικά χορηγούνται ανάλογα βιταμίνης D και συμπληρώματα ασβεστίου, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χορηγηθούν ανάλογα PTH.
Επιμέλεια κειμένου: Δρ. Συμεών Τουρνής, Ενδοκρινολόγος
Εργαστήριο Έρευνας Παθήσεων Μυοσκελετικού Συστήματος ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο ΚΑΤ.